ADLİ HAKİM ve İDARİ HAKİM ARASINDAKİ FARK NEDİR?

Makalemizde, Adli Yargı Hâkim ve Savcı Yardımcılığı ile İdari Yargı Hâkim ve Savcı Yardımcılığı sınavı arasındaki farklara değinmek istiyoruz. Farklılıkları 3 boyutta inceleyeceğiz. 

1. ADLİ HAKİMLİK ve İDARİ HAKİMLİK SINAVI FARKLARI

Her 2 sınavın ortak konu dağılımı olsa da sınav içeriğini ele aldığımızda farklılıklar arz etmektedir. 

Adli yargı mezun ve İdari yargı sınavı için adaylar, Genel Yetenek ve Kültür alanında 30 soru ve Ortak Alan Bilgisi alanında 35 soru için toplamda 80 dakikaları olmaktadır.

Adli alan sınavı ve idari yargı sınavı farklı sınav testine tabi olmaktadır. Adli alan ve İdari alan sınavına giren adayların 35 soru için 50 dakikaları olmaktadır. Adli alandan sınava girebilen tüm öğrenciler idari alana da şarta tabi olmadan girebilmektedir.

2. ADLİ HAKİM YARDIMCILIĞI ve İDARİ HAKİM YARDIMCILIĞI FARKLARI

Adli Yargı Hâkim ve Savcı Yardımcılığı ile İdari Yargı Hâkim ve Savcı Yardımcılığına sınavını başarı ile kazanıp mülakatı olumlu neticelenenlerin adaylık süreci başlayacaktır.

1 Ocak 2023 tarihinden itibaren yürürlüğe giren yasa ile hâkim ve savcı adaylarına staj döneminde daha etkin olarak sorumluluk yüklenmesi için 3 yıl boyunca adaylık süreci başlayacaktır. İlk hâkim ve savcı yardımcılığı sınavı 23-24 Aralık 2023 tarihinde yapılıp tamamlanmıştır. Sınavı kazananlar için 3 yıllık aday sürecini tamamlamasını takiben Hâkim ve Savcı olmaktadır.

Hâkim ve savcı yardımcılığı süreci;

• Temel Eğitim
• Görev
• Son Eğitim 

Olmak üzere tamamlanacaktır.

Hâkim ve savcı yardımcıları, atanmalarını takiben temel eğitime alınmaktadır. Temel eğitim döneminde, adli yargı teşkilatının ihtiyaç durumu doğrultusunda ve Hâkimler ve Savcılar Kurulunun görüşü alınarak, Adalet Bakanlığınca hâkimliğe ve savcılığa atanacak şekilde ayrılmaktadır.

Hâkim ve savcı yardımcıları, temel eğitim döneminin sonunda girecekleri yazılı sınav puanına göre en yüksek puandan başlayıp ayrı ayrı sıralanmaktadır. Bu sıralamaya göre, Adalet Bakanlığınca belirlenen ilk derece yargı yerleri arasından seçim yaptıkları il veya ilçelere GÖREV dönemini geçirmek için atanmaktadırlar.

Temel eğitim ve son eğitim, Türkiye Adalet Akademisinde yapılmaktadır.  Türkiye Adalet Akademisinde 10 ay eğitim almaları planlanmaktadır. 

Görev döneminde hâkim ve savcı adaylarının yetiştirilmesi maksadıyla Adalet Bakanı tarafından, ilgili adalet komisyonları ve Türkiye Adalet Akademisi ile Hâkimler ve Savcılar Kurulunun görüş ve önerileri alınarak eğiti hâkim ve savcılar görevlendirilmektedir. Eğitici hâkim ve savcılara Türkiye Adalet Akademisi tarafından eğitim verilmektedir. Her eğitici hâkim ve savcıya en fazla 2 hâkim yardımcısı ve savcı yardımcısı verilip görevlendirilecektir. Görev döneminde hâkim ve savcı yardımcıları Türkiye Adalet akademisince 2 kez ara eğitime tabi olmaktadır. 

Hâkim ve savcı yardımcıları görev döneminde, eğitici hâkim ve savcıların bulunduğu yerde görev yapacaktır. Görev döneminde adaylar, yargı mercilerinde görevlendirilir.

Hâkim yardımcıları, asliye derecesinde bir hukuk ve ceza mahkemesinde ayrı ayrı en az 6 ay görev yapması planlanmaktadır

Hâkim ve savcı yardımcıları görev döneminde, eğitici hâkim ve savcıların bulunduğu yerde görev yapacaktır. Görev döneminde adaylar, yargı mercilerinde görevlendirilir.

Hâkim yardımcıları, asliye derecesinde bir hukuk ve ceza mahkemesinde ayrı ayrı en az 6 ay görev yapması planlanmaktadır.

İdari yargı hâkim yardımcıları, idare ve vergi mahkemesinde ayrı ayrı en az 6 ay görev yapması planlanmaktadır. 

Hâkim yardımcıları ile savcı yardımcıları, Yargıtay, Danıştay, Bölge Adliye ve Bölge İdare mahkemelerinde de bu dönem içerisinde görev almaktadır.

Görev döneminin sonunda hâkim ve savcı yardımcıları Türkiye Adalet Akademisinde 3 aylık olarak son eğitim planlanmaktadır.  Bu eğitimin sonunda yazılı ve sözlü sınava girmektedirler. Sınavlardan ayrı ayrı 70 puan alan adaylar başarıyla tamamlamış olmaktadır.

Hâkim ve savcı yardımcılığı sonunda başarılı olamayanlar, talepleri hâlinde Adalet Bakanlığınca merkez veya taşra teşkilatında genel idare hizmetleri sınıfında bir kadroya atanabilmektedir. Aksi hâlde hâkim ve savcı yardımcılığına Adalet Bakanlığınca son verilir. 

Hâkim ve savcı yardımcılığı süresini tamamlamadan görevden ayrılanlar ile bu süreyi tamamlayıp, mesleğe kabul edildikten sonra hâkim ve savcı yardımcılığı süresi kadar çalışmadan görevden ayrılanlar, bu süre zarfında kendilerine ödenen aylık, ödenek, tazminatlar ile her türlü ödemenin, mecburi hizmetin eksik kalan kısmı ile orantılı miktarını 2 kat olarak ödemek zorundadırlar. 

2.1 HÂKİM VE SAVCI YARDIMCILIK SONRASI MESLEĞE ATANMALARI NASILDIR?

Hâkim ve savcı yardımcılığı süresi sonunda başarılı olan ve engel hâli olmayan, erkekler için askerliğini yaptığını veya askerlikle ilişiği olmadığını belgeleyen hâkim ve savcı yardımcılarının mesleğe kabullerine Hâkimler ve Savcılar Kurulunca karar verilmektedir.  Mesleğe kabullerine karar verilen adayların, adlî ve idarî yargı teşkilâtının ihtiyacı ile eş durumu ve diğer durumları göz önünde bulundurulmak suretiyle, adlî yargı hâkim ve savcı yardımcıları için görev yerleri; idarî yargı hâkim yardımcıları için görevleri ve görev yerleri Hâkimler ve Savcılar Kurulunca yapılacak ad çekme (kura) ile belirlenir. Hâkim ve savcı yardımcılığı sonunda başarılı olanlardan sıralamada ilk üçe girenler ad çekmeye dâhil edilmez ve listeden seçim yaparlar.

Atamalar, ilgililerin hâkim ve savcı yardımcılığına giriş derece ve kademesine bir derece ilâve edilmek suretiyle bulunacak derece ve kademeler üzerinden Hâkimler ve Savcılar Kurulunca yapılır. Hâkimler ve Savcılar Kurulunun atamaya ilişkin tüm kararları Resmî Gazetede yayımlanır. Ayrıca hâkim ve savcı yardımcılığında geçen sürenin tamamı ile avukat adaylığında mahkemelerde yapılmış olan staj süresi, kademe ilerlemesi ve derece yükselmesinde değerlendirilmektedir.

3. ADLİ HAKİMİN MESLEKİ FAALİYETLERİ ve İDARİ HAKİMİN MESLEKİ FAALİYETLERİ

3.1 ADLİ HÂKİMİN MESLEKTEKİ FAALİYETLERİ NELERDİR?

Mesleğe atanmaya hak kazanan meslek mensupları Adli Yargı Hâkimi olarak Hâkimler ve Savcılar Kurulu’nun kararı ile görev yerlerine atamaları yapılacaktır.

Adli Yargı Hâkimi, mahkemelerde çalışan ve hukuk kuralları çerçevesinde kalarak herhangi bir konuda karar alınmasını sağlayan kişidir. Hâkimler, şahısların devlet ya da yine şahıslarla yaşadığı anlaşmazlıkları çözüme kavuşturmakla mükelleftir. Görülen davalarda birinci kişi olma görevi bulunmaktadır.

Adli Yargı Hâkiminin en temel görevi, taraflar arasındaki uyuşmazlıkları ve konusuna göre Medeni Usul veya Ceza Usul kanunları çerçevesinde çözüm bulmaktır. Mesleğe atanacak olan Adli Yargı Hâkimleri aşağıdaki mahkemelerde görev yapmaktadırlar.

Adli Yargı Mahkemeleri, Hukuk Mahkemeleri ve Ceza Mahkemeleri olarak ayrılmaktadır.

Hukuk Mahkemeleri başlığı altında 5 mahkeme bulunmaktadır.

1. İş Mahkemeleri: İşveren ile işçiler arasında ki tüm davalara bakmakla görevlidir.
2. Ticaret Mahkemeleri: Ticaret işlerinden doğan davalara bakmakla görevlidir
3. İcra Mahkemeleri: İcra takip işleriyle ilgili davalara bakmakla görevli özel mahkemedir.
   
4. Sulh Hukuk Mahkemeleri: Kira sözleşmesinden doğan davalar, ortaklığın giderilmesi(izale-i şüyu) davası, zilyetliğin korunmasına yönelik davalara bakmakla görevlidir.
5. Asliye Hukuk Mahkemeleri: Dava konusunun değer ve miktarına bakılmaksızın malvarlığı haklarına ilişkin davalara bakmakla görevlidir.

Ceza Mahkemeleri başlığı altında da  3 mahkeme bulunmaktadır.

1. Ağır Ceza Mahkemeleri: Mala, cana ve devletin güvenliğine karşı yapılan kasıtlı fiiller ve 10 yıldan fazla hapis cezasının verildiği suçların davalarına bakmakla görevlidir.
2. Asliye Ceza Mahkemeleri: Vergi kaçakçılığı, sahte işlemler, hakaret, kasten yaralama, şantaj gibi suçlara bakmaktadır. Aynı zamanda 10 yıl ve daha kısa hapis cezalarının verildiği davalara bakmakla mükelleftir.
3. Toplu Asliye Ceza Mahkemeleri: Ağır Ceza ve Asliye Ceza Mahkemeleri tarafından görülmeyen davalara bakmakla görevlidir.

Adli Yargı Hâkimi bu mahkemelerin yanında istinaf mercii Bölge Adliye Mahkemesi ve temyiz mercii olan Yargıtay’ da tetkik hâkimi olarak görev yapabilmektedir.

Adli Yargı Hâkimleri dava dosyalarının incelenmesini yapmaktadır, dava taraflarının ve bilirkişilerin ifadelerine gerektiği takdirde başvurabilmektedir.

Kanıtlar ve verilen ifadeler ile yürürlükte olan kanuna dayalı olarak dava hakkında hüküm vermektedir, karar verirken tarafsız şekilde davayı ele alması gerekmektedir.

Adli Yargı Hâkimleri, ceza davalarında Cumhuriyet Savcısı, mağdur, sanık ve tanıkları dinlemektedir.

3.2 İDARİ HÂKİMİN MESLEKTEKİ FAALİYETLERİ NELERDİR?

İdari Yargı Hâkim olarak tayini gerçekleşmiş olanların bakmakla görevli olduğu iki dava türü bulunmaktadır. Bu davalar:

• İdari yargı yerlerinde vazife alacaklar için İdare Mahkemeleri
• Vergi yargı yerlerinde vazife alacaklar için Vergi Mahkemeleri olmak üzeredir.

İdari Yargı Hâkim adayları mevcut olarak birçok kanundan faydalanabilmektedir fakat esas olarak 2577 sayılı İdari Yargılama Usul Kanunu ve 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunundan faydalanmaktadır.

İdari Hüküm davaları, mahkemesiz ve duruşma olmadan karar verilmektedir. Bu bakımdan duruşmaların çoğunluğu evraklar üzerinden çözülerek hüküm verilmektedir.

İdari Yargı Hâkim, görevini ifa edecek olanların, okuduklarını anlama ve muhakeme yeteneğinin güçlü olması gerekmektedir.

İdari Yargı Hâkimi görevini ifa ederken, idareyi kapsayan bütün konularda bilgili ve tecrübe sahibi olması gerekmektedir. İlgilenilecek dava türleri bakımından Devlet Memurları Yasası, Polis Vazife ve Salahiyet Yasası gibi yasalar, Ölçme Seçme ve Yerleştirme Merkezinin ve Kurumların sınav yönetmeliğine görevini ifa etmesi için hâkim olması gerekmektedir.

İdari Yargı Hâkimlerin verdiği hükümler, adli davalardan farklı olarak mevzu ile ilgisi bulunan bütün herkesi ve bölümü alakadar etmektedir. Bu sebeple alından tüm hükümlerin, doğrudan ve dolaylı olarak etki edebileceği fazla kişi olabilmektedir. Konunun durumuna göre bu durum değişim arz etmektedir. İdari Yargı Hâkimliği görevi bu manada mesuliyeti ve yükümlülüğü güç bir vazife olarak görülmektedir.

İdari Yargı Hâkiminin yürüttüğü işler, 3 aşamalı olarak gruplandırma ile anlaşılabilmektedir.

3.2.1 DANIŞTAY

İdari Hüküm sistemi kapsamındaki en üst derecede olan görevli mahkemedir.

Danıştay, devlet müesseselerine fikir bildiriminde bulunmak, temyiz tetkiki yapmak ve birtakım davalara da birinci derece mahkemesi olarak bakmakla yükümlüdür. Danıştayım birinci derece mahkemesi olarak bakmakla zorunlu davalar 2575 sayılı Danıştay Kanunu’nda yer almaktadır.

Danıştay, taraflarına gönderile yasa, tasarı ve önerileri üzerinde fikir beyanında bulunurlar.

3.2.2 BÖLGE İDARE MAHKEMESİ

İdare ve Vergi Mahkemeleri tarafından verilen kararlara ilişkin yapılan itiraz müracaatlarını araştırarak, oluşan anlaşmazlıklar üzerinde kesin yargı veren mahkemedir.

Umumi vazifeli bir esas derece mahkemesi olduğundan yürütmede, istinaf mahkemesi olarak da görülmektedir.

3.2.3 VERGİ MAHKEMELERİ VE İDARİ MAHKEMELER

Vergi mahkemeleri, yönetimin harç, resim ve vergiler gibi emsal mali mükellefiyetleri ve bunlardan doğan zam ve müeyyidelerden kaynaklı tam yargı davaları ve iptal davalarından sorumlu mahkemedir.

İdare Mahkemeleri, yönetimin tüzüğe karşı muamelelerine ve fiillerine aykırı açılan idari davalarla ilgilenmekle görevli ana mahkemelerdendir. İdare Mahkemelerinin umumi vazifesi, birinci derece mahkeme olmasıdır. 

Adli yargıda çalışan savcılar, il ve ilçelerde cumhuriyet savcısı, cumhuriyet başsavcısı ve Yargıtay cumhuriyet savcısı sıfatıyla görev yaparlar. İdari yargıda çalışanlar ise Adalet Bakanlığına bağlı olarak Danıştay savcısı olarak çalışmaktadır. Adli yargı sistemi savcıları mahkemelerde görev alırken, idari yargı sistemi savcıları daha çok devlet dairelerinde çalışmaktadır.